چرا بازی شطرنج حرام است؟ شطرنج از دیدگاه مقام معظم رهبری
پاسخ
در میان علمای ما معروف است که بازی کردن با آلات قمار بطور کلّی – اگر چه بدون شرط بندی باشد – حرام است و ممکن است فلسفه ی این موضوع آن باشد که سر و کار داشتن با این آلات – خواه ناخواه – انسان را به قمار می کشاند و مخصوصاً در باره ی بازی شطرنج اخبار متعدّدی از امامان (ع) به ما رسیده است که استعمال آلات این بازی – به هر عنوان – ممنوع است و عنوان ((ورزش فکری )) به این بازی دادن در حکم مزبور تاثیری نمی گذارد؛ زیرا ممکن است سایر انواع قمار را نیز تحت این عنوان و به این نام انجام داد؛ چون در خیلی از انواع قمار از جمله بازی با ورق ، این فعالیت فکر وجود دارد، ولی مفاسد آنها جای انکار ندارد.
خلاصه این که: شطرنج یک نوع قمار است و از آغاز به همین عنوان اختراع گردیده، منتها قمارها دو نوعند، گاهی نیازمند به تفکر نیستند و تنها از تصادف در آنهااستفاده می شود در حالی که در بعضی دیگر فکر لازم است که شطرنج یکی از آنها ست.
اسناد و مدارک اسلامی در باره ی حرمت بازی شطرنج ، جای شکّ و تردید در حرمت آن باقی نمی گذارد، ولی عدّه ای از مردم هستند که تا از آن طرف دیوار (غرب) مطلبی نشنوند به دلشان نمی نشیند، لذا اخیراًدر نوشته های یکی از فضلای معاصر ، مطلبی در این باره دیدیم که لازم می دانیم در اینجا بیاوریم شاید از شیوع این بازی که متأسّفانه در گوشه و کنار کشور به چشم می خورد و به عنوان این که بازی شطرنج نیروی فکر را افزایش میدهد ترویج می شود، جلوگیری گردد.
این مطلب از کارشناس معروف شطرنج جهان ((شانتال شوده دوسیلان)) فرانسوی است که در باره ی وی گفته شده است: ((کسی جز شانتال نمی تواند عنوان قهرمانی شطرنج جهان را به دست آورد)) و مطبوعات جهان مخصوصاً مطبوعات ورزشی شوروی ، قدرت او را ستوده و برتری او را بر سایر حریفان ستایش کردند.
اینک مطلب را از نوشته ی خود او بخوانید: (( همین قدر کافی است برای اثبات اینکه شطرنج ورزشی بسیار خسته کننده است ، که پس از انتهای حرکت چهلم ، اگر نتیجه به دست نیامد بازی به تعویق می افتد چنان که در ((ریک یاویک)) اتفاق افتاد و حساب کرده اند جمع ترکیبات احتمالی چهار حرکت اوّل 318976584000 و در ده حرکت اوّل 169518829100544000000000000000 می باشد.)) وی سپس به قهرمانان شطرنج که ممکن است استعدادشان در هر مورد دیگری از حدّ متوسط پایین تر باشد اشاره کرده ، می گوید: (( می خواستم همین را بگویم که خطر واقعی شطرنج است زیرا پرداختن به شطرنج سایر منابع ذهنی را از کار می اندازد و دیگر فعالیت های ذهنی ، بیهوده و پوچ می شود. شطرنج می تواند به مفهوم لغت، اختلال حواس ایجاد کند ...)).
بعد شنتال نظر ((الخین)) قهرمان نابغه را تکرار می کند که همیشه می گفت: (( برای برنده شدن باید از حریف خود متنفّر شد...! )) و این یک زیان غیر قابل انکار اخلاقی به اضافه ی زیانهای دیگر است.
با ید توجه داشت که شطرنج یک نوع قمار است و اینجاست که می فهمیم چرا اسلام قمار را بطور کلّی – حتی در صورتی که برد و باخت هم در کار نباشد – تحریم کرده است؛ زیرا هیچ نوع قماری در واقع بدون برد و باخت نیست ، چیزی که هست در مواردی که پول در میان نباشد این برد و باخت در فکر است ، در وجود است و اخلاق!
ضربه های اخلاقی
اگر یاد خدا از زندگی حذف شود و مهر و عشق الهی یعنی ایمان از وجود بشر حذف گردد، چه می ماند؟ موجودی با یک سلسله احساسات خشن و وحشی، بشری نا آرام، مضطرب ، خائف ، محزون و نا امید.
به اتّفاق همه ی دانشمندان علم اخلاق ، رمز خوشبختی و سعادت حقیقی بشر در تعدیل احساساتش نهفته است که از آن به عدالت تعبیر می شود و آن به معنای واقعی کلمه در منطبق کردن مسیر زندگی با راه خدا که صراط مستقیم است خلاصه می شود؛ زیرا روح آرامش و اطمینان آنجاست. در حدیثی که از ÷یشوایان ما نقل شده ، به این نکته ی لطیف اشاره شده که : ((الانسان ُ هوَ المَرءُ المُؤمِن؛ انسان واقعی همان فردی است که ایمان داشته باشد)).
قمار از جمله وسایلی است که به وسیله ی آن بشر از یاد خدا محروم و از ایمان و بندگی بازداشته می شود.
امیرمؤمنان (ع) گروهی را دید که بهبازی شطرنج اشتغال دارند ، جمله ای به آنها گفت که ابراهیم بت شکن می گفت: (( این مجسمه های بی روح و بتهای بی اثر چیست که خود را به آنها مشغول کرده اید؟ )) روایات متعدّدی در تحریم بازی شطرنج و خرید و فروش وسایل آن حتی تعلیم دادن آن در منابع اسلامی وارد شده است.
ولی اگر روزی فرارسد که شطرنج در عرف عام ازصورت قمار بیرون آید و به عنوان یک ورزش شناخته شود ، حکم آن تغییر خواهد یافت. که البته فتاوای مراجع تقلید مختلف است. س 1116: با توجه به اينکه در بيشتر مدارس بازى با شطرنج رواج دارد آيا بازى با آن و برگزارى دورههاى آموزشى آن جايز است؟
ج: اگر به نظر مکلّف، شطرنج در حال حاضر از آلات قمار محسوب نشود در اين صورت بازى با آن بدون شرطبندى اشکال ندارد.
س 1117: بازى با وسايل سرگرمى از جمله پاسور چه حکمى دارد؟ و آيا بازى با آنها براى سرگرمى و بدون شرطبندى جايز است؟
ج: بازى با چيزى که عرفاً از آلات قمار محسوب مىشود، مطلقاً حرام است هرچند براى سرگرمى و بدون شرطبندى باشد.
س 1118: شطرنج در موارد زير چه حکمى دارد؟
1 ـ ساخت و خريد و فروش آن؛
2 ـ بازى شطرنج با شرطبندى و بدون آن؛
3 ـ ايجاد مراکزى در محافل عمومى و غير آن براى آموزش شطرنج و بازى با آن و تشويق مردم به آن.
ج:
اگر مکلّف تشخيص دهد که در حال حاضر شطرنج از آلات قمار محسوب نمىشود،
ساخت و خريد و فروش و بازى با آن بدون شرطبندى، اشکال ندارد، همچنين با فرض
مذکور، آموزش آن هم بدون اشکال است.
س
1119: آيا از تأييد برگزارى مسابقات شطرنج توسط مديريت آموزش رياضى معلوم
مىشود که شطرنج جزء آلات قمار نيست؟ و آيا جايز است مکلّف به آن اعتماد
کند؟
ج: معيار در تعيين موضوعات احکام، تشخيص خود مکلّف و يا اقامه دليل شرعى بر آن نزد خود اوست.
س
1120: بازى با آلاتى مثل شطرنج و بيليارد با کفّار در کشورهاى خارجى چه
حکمى دارد؟ مصرف مال براى استفاده از اين آلات بدون شرطبندى چه حکمى دارد؟
ج:
حکم بازى با شطرنج و آلات قمار در مسائل قبلى بيان شد و در حکم مذکور فرقى
بين بازى با آنها در کشورهاى اسلامى يا غيراسلامى و بين بازى با مسلمان يا
کافر وجود ندارد و خريد و فروش آلات قمار و مصرف مال در اين موارد هم جايز
نيست.